در حافظه جمعی ما، جنگ همواره صحنه‌ای مردانه بوده است؛ مردانی که اسلحه به دست می‌گیرند، در میدان می‌جنگند، شهید می‌شوند، اسیر یا قهرمان برمی‌گردند. اما آیا این تصویر همچنان پابرجاست؟ اگر امروز، در سال ۲۰۲۵، جنگی جهانی یا منطقه‌ای اتفاق بیفتد، نقش زنان در جنگ امروز چه خواهد بود؟ آیا آن‌ها تنها قربانی خواهند بود یا نقش‌آفرینانی قدرتمند در عرصه‌های گوناگون؟
بخشی از تاریخ که نادیده گرفته شد
در طول تاریخ، زنان هرگز از جنگ‌ها جدا نبوده‌اند. از پرستاران خط مقدم جنگ جهانی اول تا زنان چریک در جنگ‌های استقلال‌طلبانه آفریقا و آسیا، همیشه زنان پا به میدان گذاشته‌اند. اما سهم آن‌ها در روایت‌ها و کتاب‌های تاریخی بسیار کمرنگ بوده است.
در ایران نیز، از دوران مشروطه تا دفاع مقدس، زنان بسیاری در پشتیبانی، مراقبت، تدارکات، و حتی جنگ مسلحانه مشارکت داشته‌اند. امروز که تکنولوژی، رسانه و مفاهیم جنسیت تغییر کرده، دیگر نمی‌توان از نقش زنان در جنگ امروز غافل شد.
آیا زنان باید در جنگ شرکت کنند؟
این پرسش یکی از موضوعات جنجال‌برانگیز عصر ماست. بسیاری معتقدند که زنان، به‌دلیل ویژگی‌های زیستی و روحی، برای جنگیدن مناسب نیستند. عده‌ای دیگر باور دارند که جنگیدن یا نجات جان انسان‌ها، جنسیت نمی‌شناسد و زنان باید حق انتخاب برای حضور در میدان نبرد را داشته باشند.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، زنان در ارتش‌ها جایگاهی برابر با مردان پیدا کرده‌اند؛ از خلبان‌های جنگی تا افسران ارشد اطلاعات. اگر جنگی دربگیرد، نقش زنان در جنگ امروز تنها به پشت جبهه محدود نخواهد شد.
جبهه‌هایی نوین در جنگ مدرن
در جبهه‌های مختلف جنگ امروز، زنان با تکیه بر قدرت تحلیل، دقت بالا و مهارت‌های ارتباطی منحصربه‌فرد، می‌توانند نقشی کلیدی ایفا کنند.
جنگ سایبری: حضور زنان در این حوزه تنها محدود به مشارکت نیست؛ بسیاری از آن‌ها به‌عنوان برنامه‌نویس، تحلیل‌گر امنیت و متخصص داده، در صف اول دفاع سایبری کشور قرار دارند.
رسانه و افکار عمومی: تأثیر زنان در این عرصه چشم‌گیر است. خبرنگاران، تحلیل‌گران سیاسی و حتی اینفلوئنسرهای زن، می‌توانند با تولید محتوا و تحلیل‌های هوشمندانه، به مقابله با جنگ روانی بپردازند و افکار عمومی را در مسیر درست هدایت کنند.
مدیریت بحران: در شرایط بحرانی، تجربه و حضور زنان (پرستاران و روان‌شناسان تا مدیران ارشد) می‌تواند روند تصمیم‌گیری و کنترل اوضاع را تسهیل کند. ترکیب دقت، صبوری و نگاه انسانی آن‌ها به بحران، عاملی تعیین‌کننده است.
زنان، مادران آینده و قربانیان امروز؟
اگرچه از حضور فعال زنان در جنگ‌ها سخن می‌گوییم، نباید از واقعیت تلخ دیگری غافل شویم: زنان در بسیاری از موارد، اولین قربانیان جنگ هستند. از مهاجرت اجباری تا خشونت جنسی و از هم‌پاشیدگی خانواده، جنگ می‌تواند ویرانگرترین اثرات را بر زندگی زنان بگذارد.
با این حال، همین زنان قربانی، اغلب به کنشگرانی قدرتمند تبدیل می‌شوند. زنانی که در اردوگاه‌های پناه‌جویان مدرسه می‌سازند، شبکه‌های حمایتی راه‌اندازی می‌کنند و حتی علیه اشغال‌گران سازماندهی می‌شوند.
تجربه افغانستان، اوکراین و فلسطین؛ زنان در میانه بحران
در اوکراین، زنان نه‌تنها در پشت صحنه بلکه در ارتش و خطوط دفاعی نیز حضور فعال دارند؛ حضوری که در رسانه‌های جهانی بازتاب گسترده‌ای یافته است.
افغانستان، با بازگشت طالبان، شاهد خیزش زنان علیه محدودیت‌ها بود. آن‌ها با وجود سرکوب، سکوت نکردند و به صدای اعتراض تبدیل شدند.
و در فلسطین، چهره‌ی مقاومت زنانه شکل دیگری به خود گرفته است؛ مادرانی که فرزندانشان را از دست داده‌اند، امروز به نمادهای استقامت و پایداری بدل شده‌اند.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که نقش زنان در جنگ امروز دیگر به پشتیبانی صرف محدود نیست. آن‌ها در خط مقدم ایستاده‌اند؛ گاه با اسلحه، گاه با دوربین، گاه با قلم و گاه با جسارت حضور.
اگر حالا، در میانه جنگ ایران و اسرائیل، نوبت به زنان برسد…
دیگر نمی‌توان درباره جنگ به‌عنوان یک احتمال دور صحبت کرد. حالا که تنش‌ها بین ایران و اسرائیل از سطح تهدید و تقابل سیاسی فراتر رفته و رنگ‌وبوی درگیری نظامی به خود گرفته، پرسش درباره جایگاه زنان دیگر صرفاً یک سؤال تئوریک نیست.
در این شرایط، نقش زنان در جنگ امروز به مسئله‌ای فوری و واقعی تبدیل شده است.
آیا زنان ایرانی حاضر خواهند بود داوطلبانه به ارتش یا نیروهای دفاعی بپیوندند؟
با وجود سال‌ها دوری از ساختارهای رسمی دفاعی، بسیاری از زنان نسل جدید، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، نشان داده‌اند که نه تنها درک بالایی از مسائل ملی و امنیتی دارند، بلکه خود را برای نقش‌آفرینی آماده کرده‌اند؛ از پزشکان و پرستاران گرفته تا دانش‌آموختگان علوم نظامی و امنیت سایبری.
نقش زنان در جبهه سایبری، رسانه‌ای و آموزشی چه خواهد بود؟
در جنگی که نه‌تنها در میدان، بلکه در فضای اطلاعات، روایت‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال در جریان است، زنان فعال در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و بخش‌های آموزشی می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در آگاهی‌بخشی، مقاومت فرهنگی، و مقابله با جنگ روانی دشمن داشته باشند. حضور مؤثر زنان در رسانه‌ها و فضای مجازی اکنون بیش از همیشه اهمیت پیدا کرده است.
آیا ساختارهای قانونی و اجتماعی ما آمادگی حضور رسمی زنان در جبهه‌های دفاعی را دارد؟
در حالی که بسیاری از کشورهای درگیر، حضور نظامی زنان را به‌طور رسمی پذیرفته‌اند، ایران هنوز با چالش‌هایی در زمینه قوانین، باورهای فرهنگی و ساختارهای نظامی مواجه است. اما آیا زمان آن نرسیده که با بازنگری در این ساختارها، به زنان اجازه داد تا در دفاع از وطن، سهم واقعی خود را ایفا کنند؟
اکنون که کشور درگیر جنگی واقعی است، نه فقط ارتش، بلکه کل جامعه به مشارکت گسترده نیاز دارد. در این شرایط، نیمه خاموش جامعه دیگر نمی‌تواند در حاشیه بماند. شاید وقت آن است که زنان نه فقط در نقش مراقب، معلم یا خبرنگار، بلکه در جایگاه تصمیم‌گیر، محافظ، تحلیل‌گر و حتی رزمنده قبول شوند.
آمادگی روانی و اجتماعی زنان برای جنگ
بسیاری از زنان جوان امروز، نه تنها از نظر جسمی بلکه از نظر ذهنی نیز آماده حضور در موقعیت‌های بحرانی هستند. موج‌های آموزش نظامی، مهارت‌های بقا، آگاهی از مسائل سیاسی و توان تحلیل شرایط، نشانه‌هایی است از نسلی که دیگر صرفاً منتظر نخواهد ماند.
در همین حال، نقش زنان در آموزش عمومی جامعه، مراقبت از کودکان، حفظ سلامت روان خانواده‌ها و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، ممکن است در روزهای بحران حیاتی‌تر از هر نقش نظامی باشد.
جنگ همیشه نباید فیزیکی باشد؛ زنان، پیشتازان صلح
یکی از دیدگاه‌های مهم در مطالعات جنگ و صلح، نقش زنان در ایجاد صلح پایدار است. حضور زنان در مذاکرات صلح، سیاست‌گذاری‌ها و تلاش برای پیشگیری از جنگ، می‌تواند نقشی حیاتی در دنیای پرتلاطم امروز ایفا کند.
در بسیاری از کشورها، زنان به عنوان میانجی‌گران صلح یا فعالان حقوق بشر توانسته‌اند بحران‌های منطقه‌ای را تا حدی کنترل کنند. شاید پرسش اصلی این نباشد که «اگر جنگی شود زنان چه می‌کنند»، بلکه باید بپرسیم «چگونه می‌توان با کمک زنان جلوی وقوع جنگ را گرفت؟»
جمع‌بندی: بازنگری در نگاه ما به زنان و جنگ
جنگ پدیده‌ای پیچیده، خشن و غیرانسانی است. اما در دل همین تاریکی، گاهی انسانیت، شجاعت و همبستگی شکوفا می‌شود. نقش زنان در جنگ امروز دیگر مفهومی تک‌بعدی نیست. آن‌ها می‌توانند مبارز، درمانگر، تحلیل‌گر، مادر، رهبر و فعال صلح باشند.
برای روزهایی که ممکن است هیچ‌کس آن را نخواهد، باید از امروز مراقب بود. زنان نه تنها بخشی از این آمادگی هستند؛ آن‌ها در خط مقدم تحول‌اند.
اگر امروز جنگی در کشور شما رخ دهد، فکر می‌کنید نقش شما یا اطرافیان‌تان چه خواهد بود؟ آیا آمادگی دارید؟
منابع: The Guardian، Twenty questions، Wikipedia