تصور کنید در برابر یکی از بحث‌برانگیزترین رهبران سیاسی جهان، نه یک ارتش، بلکه گروهی از وکلا ایستاده‌اند؛ با زبان قانون، مستند به حقوق بشر، پشت درهای شورای حقوق بشر سازمان ملل. این دقیقاً همان اتفاقی‌ست که اخیراً در ایران رخ داد.
کانون وکلای دادگستری هرمزگان، به‌عنوان یکی از نهادهای حقوقی معتبر در جنوب کشور، شکایتی رسمی علیه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، تنظیم و تقدیم نهادهای بین‌المللی کرد. موضوعی که در نگاه اول شاید نمادین به‌نظر برسد، اما در دل خود، حرف‌های بزرگی برای گفتن دارد.
این مقاله، با نگاهی تحلیلی، سیاسی و حقوقی، به بررسی ابعاد مختلف شکایت کانون وکلای هرمزگان می‌پردازد. از پشت‌پرده‌های این اقدام جسورانه گرفته تا اثرات احتمالی آن بر جایگاه حقوقی ایران در مجامع جهانی. اگر کنجکاو هستید که چطور یک گروه حقوق‌دان می‌تواند سیاست را به چالش بکشد، این مقاله را از دست ندهید.
وکلای مدافع حقوق در سطح بین‌الملل
وقتی درباره وکلا صحبت می‌کنیم، شاید اولین چیزی که به ذهن برسد، دفاع از حقوق فردی در دادگاه‌های محلی باشد. اما واقعیت این است که در دهه‌های اخیر، نقش وکلا از دادگاه‌های شهر فراتر رفته و تا نهادهای بین‌المللی گسترش یافته است.
امروز دیگر یک وکیل تنها مدافع یک پرونده شخصی نیست، بلکه می‌تواند در جایگاه یک کنشگر حقوق بشری ظاهر شود؛ کسی که علیه جنایات جنگی، نسل‌کشی یا نقض گسترده حقوق بشر ایستادگی می‌کند.
در این مسیر، نهادهایی مثل کانون‌های وکلای دادگستری می‌توانند نقشی محوری ایفا کنند. شکایت کانون وکلای هرمزگان نشان‌دهنده همین تغییر نگرش است: عبور از دعواهای صرفاً داخلی به میدان‌های بین‌المللی، جایی که قدرت نرم حقوق، می‌تواند اثرگذارتر از توپ و تانک باشد.
در گذشته، وکلا در سطح بین‌المللی نقش‌های مهمی ایفا کرده‌اند. برای نمونه:
- در آفریقای جنوبی، وکلای محلی در دادگاه‌های بین‌المللی علیه رژیم آپارتاید شهادت دادند.
- در میانمار، تیمی از وکلای حقوق بشر اقدام به اقامه دعوا علیه جنایات ارتش این کشور کردند.
- در فلسطین، وکلای مستقل و بین‌المللی بارها مدارک نقض حقوق بشر توسط اسرائیل را به سازمان‌های جهانی ارائه کرده‌اند.
حرکت کانون وکلای هرمزگان نیز در این مسیر قرار دارد؛ تلاشی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های حقوقی و بین‌المللی به منظور مقابله با اقدامات نظامی و خشونت‌بار.
شکایت کانون وکلای هرمزگان دقیقاً چه بود؟
شاید این سوال در ذهن خیلی‌ها شکل گرفته باشد: کانون وکلای یک استان ایران چگونه توانسته علیه نخست‌وزیر اسرائیل به سازمان ملل شکایت کند؟
پاسخ اینجاست: با اتکا به حقوق بین‌الملل و ظرفیت‌های نادیده‌گرفته‌شده ساختارهای حقوقی ایران.
در هفته سوم تیرماه ۱۴۰۴، کانون وکلای دادگستری هرمزگان طی بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که شکایتی علیه بنیامین نتانیاهو و مقامات رژیم صهیونیستی به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارسال کرده است. محور این شکایت، نقض فاحش حقوق بشر در نوار غزه و اقدامات جنایت‌کارانه ارتش اسرائیل بود.
در متن شکایت، موارد زیر به‌عنوان مستندات حقوقی مطرح شده بود:
- قتل عام غیرنظامیان در غزه و استفاده از سلاح‌های ممنوعه.
- هدف‌گیری مستقیم مناطق مسکونی و مراکز درمانی.
- نقض حقوق کودکان و استفاده ابزاری از گرسنگی به‌عنوان سلاح جنگی.
- اخلال در روند امدادرسانی و تخریب زیرساخت‌های غیرنظامی.
کانون وکلای هرمزگان در شکایت رسمی خود به مواد کنوانسیون چهارم ژنو، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و همچنین منشور ملل متحد استناد کرده است. این مستندات پایه‌های حقوقی شکایتی بین‌المللی را تشکیل می‌دهند که قابلیت طرح در مجامع جهانی را دارد.
چرا کانون وکلای هرمزگان پیش‌قدم شد؟
ممکن است برخی بپرسند: چرا نه تهران یا مشهد؟ چرا یک استان جنوبی چنین اقدام مهمی را کلید زد؟
پاسخ در نگاه راهبردی این کانون نهفته است. کانون وکلای هرمزگان در سال‌های اخیر به یکی از فعال‌ترین نهادهای حقوقی کشور تبدیل شده است. حضور وکلای جوان، دغدغه‌مند و متخصص در حوزه‌های بین‌الملل باعث شد که این کانون گام‌هایی فراتر از سطح استانی بردارد.
رئیس کانون در مصاحبه با رسانه‌های حقوقی گفته بود:
«ما معتقدیم مسئولیت وکیل فقط در دادگاه خلاصه نمی‌شود. امروز وکلا باید در برابر ظلم جهانی نیز موضع‌گیری حقوقی داشته باشند.»
این نگاه جسورانه باعث شد تا شکایت کانون وکلای هرمزگان نه فقط یک نامه اعتراضی، بلکه گامی موثر برای جلب توجه مجامع جهانی باشد. حتی اگر رسیدگی رسمی انجام نشود، همین پیگیری می‌تواند در تاریخ فعالیت حقوقی ایران ثبت شود.
ساختار و مسیر قانونی شکایت چگونه است؟
ارسال شکایت به شورای حقوق بشر سازمان ملل دارای چارچوب خاصی است. این شکایت باید:
1. دارای مستندات دقیق و مستدل باشد.
2. توسط یک نهاد رسمی حقوقی تنظیم شده باشد.
3. درخواست روشن، مشخص و قابل بررسی ارائه کند.
کانون وکلای هرمزگان با بهره‌گیری از تجربه حقوق‌دانان خود، تمامی این شرایط را رعایت کرده است. متن شکایت از طریق سفارت سوئیس (به‌عنوان حافظ منافع ایران در اسرائیل) و همچنین از طریق دفاتر نمایندگی ایران در ژنو و نیویورک برای دبیرخانه شورای حقوق بشر ارسال شده است.
نکته مهم اینجاست که حتی اگر این شکایت منجر به تشکیل پرونده رسمی نشود، در سابقه دیپلماتیک و حقوقی جمهوری اسلامی ایران ثبت خواهد شد. و این خود، نوعی «دیپلماسی حقوقی» نوین است.
واکنش رسانه‌ها و جامعه حقوقی به شکایت کانون وکلای هرمزگان
انتشار خبر شکایت کانون وکلای هرمزگان به‌سرعت در رسانه‌های داخلی بازتاب پیدا کرد. بسیاری از پایگاه‌های خبری و صفحات تخصصی حوزه حقوقی، این اقدام را «کم‌سابقه»، «جسورانه» و «الگویی برای سایر کانون‌ها» توصیف کردند.
رسانه‌هایی چون «وکلاپرس»، «میزان» و «ایرنا» با تیترهایی مثل «وکلای هرمزگان صدای مردم مظلوم فلسطین شدند» و «حمایت حقوقی ایران از غزه در سطح بین‌المللی» به تحلیل ابعاد این شکایت پرداختند.
اما آنچه اهمیت بیشتری دارد، واکنش خود جامعه وکالت ایران بود. بسیاری از وکلا در استان‌های مختلف، در قالب بیانیه یا پست‌های شبکه‌های اجتماعی، از این شکایت حمایت کرده و اعلام کردند که کانون متبوع‌شان نیز آمادگی دارد تا در چنین پرونده‌هایی مشارکت کند.
از سوی دیگر، برخی منتقدان نیز معتقد بودند که کانون‌های وکلا باید تمرکز بیشتری بر مشکلات داخلی داشته باشند. اما موافقان پاسخ دادند که ایفای نقش در عرصه بین‌الملل، بخشی از مسئولیت مدنی وکالت در دنیای امروز است.
سکوت یا تأثیرگذاری؟ بررسی واکنش بین‌المللی
در حالی که رسانه‌های جهانی نسبت به این شکایت سکوت کردند یا تنها به‌صورت محدود آن را پوشش دادند، اما نباید فراموش کرد که در ساختار حقوق بشر سازمان ملل، حتی شکایات «غیررسانه‌ای» هم می‌توانند به مرور اثرگذار باشند.
سکوت لزوماً به معنی بی‌اثر بودن نیست. بسیاری از شکایات مطرح‌شده در این شورا، پس از ماه‌ها بررسی و تبادل نامه، سرانجام در قالب گزارش‌های رسمی ظاهر می‌شوند. در مورد شکایت کانون وکلای هرمزگان نیز احتمال دارد که کارشناسان مستقل یا نهادهای حقوق بشری بین‌المللی در آینده به آن استناد کنند.
از سوی دیگر، اگر رسانه‌های بین‌المللی فارسی‌زبان مانند BBC فارسی یا ایران‌اینترنشنال یا حتی رسانه‌های مستقل غربی، توجه بیشتری به این اقدام نشان دهند، می‌تواند مسیر برای حمایت‌های حقوقی گسترده‌تر باز شود.
در این مرحله، وظیفه رسانه‌های ایرانی و نهادهای مدنی‌ست که موضوع را زنده نگه دارند و در افکار عمومی جهانی نهادینه کنند.
پیامدهای احتمالی این شکایت برای آینده حقوقی ایران
این اقدام، از چند جهت می‌تواند دارای تأثیرات مهم باشد:
1. تقویت جایگاه کانون‌های وکلا در سطح ملی و بین‌المللی
این شکایت نشان داد که نهادهای حقوقی ایران صرفاً ناظر و ساکت نیستند؛ بلکه می‌توانند بازیگر فعال حقوق بین‌الملل باشند.
2. افزایش سرمایه اجتماعی وکلا در جامعه ایران
در فضایی که اعتماد عمومی به نهادهای رسمی کاهش یافته، چنین حرکت‌هایی می‌تواند چهره‌ی وکالت را نزد مردم ترمیم کند.
3. ایجاد سنت جدیدی در حرفه وکالت
اگر سایر کانون‌های استانی نیز در موضوعات بین‌المللی مشارکت کنند، می‌توان انتظار داشت که «دیپلماسی حقوقی» در ایران جان بگیرد.
4. الگوبرداری دیگر کشورهای منطقه
این شکایت می‌تواند به الگو شدن برای نهادهای حقوقی در کشورهای همسایه منجر شود؛ جایی که حرفه وکالت هنوز نتوانسته به مسائل حقوق بشر جهانی ورود پیدا کند.
پرسش‌های متداول درباره شکایت کانون وکلای هرمزگان
1. آیا کانون‌های استانی اجازه شکایت بین‌المللی دارند؟
بله. هر نهاد حقوقی ثبت‌شده می‌تواند در قالب NGO یا گروه حقوق بشری، مستندات خود را به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارسال کند.
2. شورای حقوق بشر سازمان ملل واقعاً به این شکایت رسیدگی می‌کند؟
ممکن است رسیدگی رسمی صورت نگیرد، اما شکایت در پرونده‌های مستند حقوق بشری ثبت می‌شود و می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم در گزارش‌ها و پیگیری‌های آتی تأثیرگذار باشد.
3. آیا این شکایت باعث الگوبرداری نهادهای دیگر خواهد شد؟
احتمال بالایی وجود دارد. اگر این اقدام با استقبال مردمی و رسانه‌ای روبه‌رو شود، قطعاً سایر کانون‌های وکلا نیز به‌فکر ورود جدی‌تر در حوزه بین‌الملل می‌افتند.
نتیجه‌گیری: صدایی که باید شنیده شود
شاید در نگاه اول، شکایت کانون وکلای هرمزگان از نتانیاهو، شبیه به یک حرکت نمادین یا حتی بی‌تأثیر به نظر برسد. اما آنچه این شکایت را مهم می‌کند، نه صرفاً نتیجه‌اش، بلکه مسیر و پیامی است که منتقل می‌کند.
این شکایت نشان داد که در دل نظام حقوقی ایران، هنوز هم افرادی هستند که به نقش فعال وکلا در صحنه بین‌المللی باور دارند؛ کسانی که سکوت را انتخاب نمی‌کنند و حتی بدون سلاح، در برابر ظلم می‌ایستند.
شکایت کانون وکلای هرمزگان علیه یکی از قدرتمندترین چهره‌های سیاسی جهان، نمادی از اقتدار نرم حقوقی‌ست. این اقدام می‌تواند انگیزه‌ای برای سایر کانون‌ها باشد تا نقش خود را فراتر از مرزهای داخلی بازتعریف کنند.
شاید امروز شورای حقوق بشر به این شکایت واکنشی فوری ندهد. اما فردا، همین سند می‌تواند بخشی از پرونده‌های بزرگ‌تر علیه جنایت‌های جنگی باشد. فردا، تاریخ خواهد نوشت: «وکلایی بودند که به جای تماشای فجایع، فریاد زدند.»
اگر شما وکیل بودید، آیا چنین شکایتی را تنظیم می‌کردید؟ آیا اعتقاد دارید وکلا باید نقش سیاسی-حقوقی جهانی داشته باشند یا فقط در چارچوب داخلی عمل کنند؟
نظرتان را در کامنت‌ها بنویسید. شاید پاسخ شما، الهام‌بخش نسل بعدی وکلا باشد.